W maju 1929 roku na posiedzeniu Rewolucyjnej Rady Wojennej Związku Radzieckiego [dalej: rewwojensowiet] przyjęto plan uzbrojenia Robotniczo – Chłopskiej Armii Czerwonej [dalej: RKKA]. Przewidywano w nim wprowadzenie na wyposażenie dwóch typów pistoletów samopowtarzalnych mających za zadanie zastąpić cieszący się wielką popularnością rewolwer Nagant. Jednym z modeli przyszłej broni miał być pistolet w kalibrze 7,62, ważący bez magazynka do 600 gram, który miał służyć starszej kadrze oficerskiej do obrony osobistej. Drugim modelem broni miał być z kolei duży pistolet „liniowca”. Jednocześnie w czerwcu 1929 roku Komitet Artyleryjskiego Głównego Zarządu Artylerii Robotniczo Chłopskiej Armii Czerwonej (czy też: Artillerijskij Komitet Glavnogo Artillerijskogo Uprawlenija Raboczij – Krestjanskoj Krasnoj Armii)[dalej: Komitet Artylerii Armii Czerwonej] ogłosił, że pożądaną amunicją dla obu mających powstać pistoletów ma być nabój kalibru 7,63 mm x 25 Mauser (inna wersja tego naboju 7,62 x 25 TT).
Do konkursu przystąpiło w sumie trzech twórców broni: Siergiej Aleksandrowicz Korowin (twórca pistoletu TK – Tuła Korowin kal. 6,35 wz. 1926), Siergiej Aleksandrowicz Priłucki oraz Fiodor Wasyliewicz Tokariew (pracownik biura konstrukcyjnego Tulskiej Fabryki Broni).
Trzeba wspomnieć, że Fiodor Wasyliewicz po 1927 roku zajmował się już tworzeniem pistoletu maszynowego, ale brak doświadczenia przy konstruowaniu tego rodzaju konstrukcji skutkował stworzeniem przez niego broni zbyt skomplikowanej i często zacinającej się. Projekt Tokariewa z 1927 roku został odrzucony przez Komitet Artylerii Armii Czerwonej. Następnie w 1929 roku Tokariew, w myśl uchwały Rewwojensowietu, ponownie przystąpił do pracy nad potrzebnymi dla RKKA rodzajami broni. Pierwszą powstałą konstrukcją wynikającą z jego prac był duży pistolet przeznaczony dla „liniowców”. Drugi, mały pistolet, stanowił natomiast kompaktową wersje dużego. Oba projekty zostały odrzucone. Zresztą identyczny los spotkał konkurencyjne konstrukcje. Trzeba tutaj wskazać, że obie przedstawione przez niego konstrukcje oparte były na wcześniejszym pomyśle – Lekkim karabinie Tokariewa (w rzeczywistości był to pistolet maszynowy).
Nowe konstrukcje Fiodora Tokariewa powstały już w 1930 roku. W przypadku wcześniej wspomnianego dużego pistoletu „linowca” trzeba powiedzieć, iż była to jednostka zupełnie inna od tej z 1929 roku, a podstawowa różnica była taka, że tym razem miał to być pistolet samopowtarzalny (a nie maszynowy) działający na zasadzie krótkiego odrzutu lufy z ryglowaniem przez przekoszenie. Nowy duży pistolet w dalszy ciągu nie działał zadawalająco więc w 1931 roku zmieniono sposób ryglowania lufy. W pistolecie tym zastosowano też mechanizm modułowy ze sprężyną uderzeniową, zaczepem kurkowym i kurkiem wewnętrznym, co było spowodowane rozmiarem naboju i koniecznością stosowania bardzo szerokiego magazynka. W wielkim skrócie na tym należałoby zakończyć historię tzw. dużego pistoletu Tokariewa.
Skupiając się na małym pistolecie trzeba wskazać, że został on zaprojektowany w sposób całkowicie odmienny niż duży (odwrotnie niż miało to miejsce 1929 roku). Jego konstrukcja działała na zasadzie krótkiego odrzutu lufy i jej ryglowaniu przez przekoszenie, z jednym ruchomym łącznikiem i zasilaniem z jednorzędowego magazynka. Najważniejsze rozwiązanie nowej broni – węzeł ryglowy z ruchomym łącznikiem pod częścią wlotową, ryglami na grzbiecie lufy i oporami ryglowymi wewnątrz zamka – zaczerpnięte zostało z Browninga M1911. Na potrzeby rozpisanego konkursu powstały dwa różne modele opisywanego pistoletu, które między sobą różniły się układem urządzenia powrotnego. Natomiast cechą różniącą powstałą broń od pierwowzoru (czyli od M1903) był zewnętrzny kurek. W obu prototypowych konstrukcjach zastosowano modułowy mechanizm uderzeniowy, utrzymywany w szkielecie broni osią bezpiecznika nastawnego i demontowanego w całości przy rozkładaniu. Osłona mechanizmu uderzeniowego demontowana ze szkieletu miała od wewnątrz wycięte prowadnice, dosyłające nabój z magazynka do komory nabojowej. Dzięki temu szczęki magazynka jedynie utrzymują naboje wewnątrz pudełka, a podawaniem zajmuje się solidniejszy element ukryty wewnątrz pistoletu – takie rozwiązanie chroni przed zacięciami spowodowanymi zdeformowaniem szczęk. Jak już wspominałem, mechanizm spustowy przewidziany był do prowadzenia ognia pojedynczego i składał się z przesuwanego spustu obejmującego magazynek (tj. w browningu) podpartego płaską sprężyną i jednoczęściowego przerywacza. Należy podkreślić, że mechanizm spustowo – uderzeniowy był oryginalnym rozwiązaniem Fiodora Tokariewa. Ponadto zamek po wystrzeleniu ostatniego naboju pozostawał w tylnym położeniu. Zaprezentowane modele pistoletu zostały wyposażone tylko w jeden dźwigniowy bezpiecznik nastawny. Natomiast brak bezpiecznika chwytowego pozwalał na uproszczenie sprężyny chwytowej.
Powstała broń składa się z mniej niż 40 części, a do jej rozłożenia potrzebny jest kawałek drutu (młotek i przecinak do wyjęcia iglicy). W pistolecie nie zastosowano żadnych pinów do wybijania czy wkrętów do wykręcania.
W dniach 25 czerwca – 13 lipca 1930 roku odbyły się próby mające na celu rozstrzygnięcie konkursu i wybór pistoletu samopowtarzalnego dla Robotniczo – Chłopskiej Armii Czerwonej. W trakcie prób przebadano pistolety trzech konstruktorów: Korowina (TKB-160), Priłuckiego oraz Tokariewa (obie konstrukcje z 1930 roku). W śród broni porównawczych był m.in. Parabellum P.08, Browning M1903/1911 (a także dużo innych konstrukcji Browninga), Walther PP. Z ciekawostek warto wskazać, że wszystkie zgłoszone do badań modele broni dotrwały do końca badań w stanie zdatnym do użytku, a pistolet Tokariewa nie był najcelniejszy tylko najbardziej niezawodny. Był on także najlżejszy z całej stawki i ważył 850 gram – pozostałe zgłoszone modele ponad 1000 gram. W rezultacie komisja przeprowadzająca próby zdecydowała, że konkurs wygrał pistolet Fiodora Tokariewa wz. 1930 z urządzeniem powrotnym pod lufą. Jednocześnie zalecono poprawę jego celności, wprowadzenie lepszych przyrządów celowniczych, zmniejszenie oporu spustu i zwiększenie bezpieczeństwa.
Dopracowywanie pistoletu rozpoczęło się od zmiany konstrukcji mechanizmu uderzeniowo – spustowego, co miało na celu zarówno poprawę bezpieczeństwa jak i zmniejszenie siły oporu języka spustowego. W rezultacie konstrukcja straciła bezpiecznik nastawny, który został w całości zastąpiony zębem zabezpieczającym na kurku. Od tej chwili „tetetki” wszelkich odmian, aż do końca produkcji pozbawione były jakichkolwiek bezpieczników (w znacznej części egzemplarzy bezpiecznik został wprowadzony w latach 80-tych i 90-tych, co było wywołane zmianą przepisów). Ostatnią modyfikacją była zmiana kurka z dwugłowego na znany powszechnie kurek z równą, okrągłą, pojedynczą główką. Zastosowanie nowego kurka poprawiło celność broni i przyśpieszyło funkcjonowanie mechanizmu odpalającego.
23 grudnia 1930 roku na posiedzeniu rewwojensowietu zalecono dodatkowe próby poligonowe wszystkich konstrukcji badanych latem. Próby rozpoczęły się 7 stycznia 1931 roku. Tym razem zwycięstwo Tokariewa nie pozostawiło żadnych wątpliwości. 13 lutego 1931 Ludowy Komisariat Obrony ogłosił przyjęcie do uzbrojenia 7,62 мм пистолет самозарядный обр. 1930 года (7,62 mm pistolet samopowtarzalny wz. 1930 r.), jednak najbardziej znany był jako Тульский Токарев (ТТ). W pierwszej kolejności w Tulskiej Fabryce Broni zamówiono 1000 pistoletów, aby ilość zamówionych sztuk jeszcze tego samego roku podwoić. Jednocześnie pistolet został przyjęty na uzbrojenie NKWD.
Jeszcze w latach 30-tych Fiodor Tokariew wprowadził kolejne zmiany konstrukcyjne. Zmiany dotyczyły mechanizmu uderzeniowo – spustowego i polegały na wprowadzeniu nowej sprężyny spustowej, która w konsekwencji pozwoliła na uproszczenie szkieletu. Zmianie uległa także technologia wykonania lufy – w nowej lufie rygle były już dookoła. Poprawiony technologicznie pistolet wprowadzono do uzbrojenia w roku 1934 jako обр. 33 г. (TT-33). Przejście z modelu TT-30 na model TT-33 następowało etapowo. Najpierw wprowadzono model z nową lufą, a następnie z uproszczoną obudową modułu spustowego. Całkowicie nowy TT-33 pojawił się dopiero w 1935 roku (niektóre źródła podają rok 1936).
Do wybuchu wojny wyprodukowano około 600 000 egzemplarzy tejże broni (lata 1931 – 1938). Z lat 1939 – 1941 brak jest z kolei danych co do ilości wyprodukowanych egzemplarzy lecz zakłada się, że wyprodukowano ich około 100 000 sztuk.
Do czasu wybuchu II wojny światowej pistolet TT-30 i TT-33 nie cieszył się wśród żołnierzy dobrą opinią. Do najpopularniejszych wad należało wypadanie magazynka podczas strzelania, niemożność noszenia broni z nabojem w lufie i napiętym kurkiem. Kurek zabezpieczający na zębie także nie dawał gwarancji zabezpieczenia broni na wypadek jej upadku. Narzekano także na małą pojemność magazynka. Proces produkcyjny także uważany był za niezwykle skomplikowany technologicznie. Natomiast za zaletę wskazywano wysoką przebijalność używanego naboju – jak na broń krótką. Skargi żołnierzy na „tetetkę” spowodował rozpisanie w styczniu 1938 roku nowego konkurs na mały pistolety dla Robotniczo Chłopskiej Armii Czerwonej. Konkurs rozstrzygnięto w kwietniu 1941 roku i wygrał 18 strzałowy pistolet skonstruowany przez Pawła Wojewodina (z uwagi na wybuch wojny nigdy nie wprowadzono do regularnej produkcji). W tym miejscu warto zaznaczyć, że w wyniku prac prowadzonych w ramach drugiego konkursy powstała krótka seria pistoletów TT przystosowana do dwurzędowego magazynka na 15 naboi i była to bardzo obiecująca produkcja.
W trakcie wojny w latach 1942 – 1945 w Iżewskich Państwowych Zakładach Metalowych wyprodukowano około 1 000 000 egzemplarzy pistoletu TT-33. Oczywiście był to ogromny przyrost produkcji, który zdecydowanie odbił się na jakości wykonanej broni. Na wojennych egzemplarzach wyraźnie widać ślady narzędzi, pokrycie pozostawia wiele do życzenia, moduły spustowe luźno wypadają ze szkieletów. Zmienione zostały także okładziny – w wojennych egzemplarzach z lat 1942 – 1943 występowały drewniane okładziny pocięte w kratkę (plastikowe okładziny wróciły dopiero w 1944 roku).
Po zakończeniu wojny TT-33 pozostała w produkcji, ale już na znacznie mniejszą skalę. Rarytasem kolekcjonerskim są pistolety datowane na 1946 – 1950. W tym okresie poziom wykończenia znacznie się poprawił i powrócił do przedwojennych standardów. W późniejszych latach zrewidowano technologie produkcji. Widoczną zmianą były nowe, wąskie i równe rowki do przeładowywania broni, które zastąpiły stosowane od 1930 roku frezowane naprzemiennie rowki wąsko- szerokie. Produkcja TT-33 wz. 1951 trwała do 1953 roku – oczywiście w ZSRR.
Tulski Tokariew w Polsce – w skrócie.
„Tetetki” produkcji polskiej nie różniły się znacząco od broni produkcji ZSRR. Na pierwszy rzut oka trudno je rozpoznać inaczej niż po okładzinach rękojeści. Do roku 1950 okładziny zachowywały układ z trójkątnym medalionami FB i PW. Po 1950 roku jakiekolwiek oznaczenia zniknęły. Numery seryjne umieszczone były z lewej strony szkieletu nad okładką i na szczycie zamka. W latach 1947-49 polskie tetetki oznaczone były trójkątnym monogramem FB Państwowej Fabryki Broni w Radomiu. Od roku 1950 owy monogram zastąpiono owalem z liczbą „11”. Polskie TT-tki produkowane były do roku 1955 – wyprodukowano 225 000 sztuk. Wprowadzenie do uzbrojenia różnych formacji pistoletu P-64 skutkowało stopniowym wycofywaniem pistoletu TT-33 z wyposażenia. Jednak w niektórych jednostkach przetrwały na wyposażeniu aż do 1989 roku albo i dłużej. W ramach ciekawostek warto wspomnieć, że ostatnią wersją polskiej „tetetki” był pistolet na nabój 9 mm x 19 Luger. Z widocznych różnic tego modelu pistoletu były okładziny z emblematem zakładów „Łucznik” oraz nowe przyrządy celownicze. Jednak już nikt nie był tego rodzaju bronią zainteresowany.
Na koniec warto zaznaczyć, że TT występowała także w wersji sportowej z dużym napisem „Sportowy” po lewej stronie zamka. Sportowa wersja „tetetki” była także niezwykle powszechna w Wojsku Polskim i przez wiele lat służyła żołnierzom do nauki strzelania.
Dane techniczne:
Masa broni nie załadowanej – 854 g
Masa broni załadowanej – 940 g
Długość – 194 mm
Wysokość – 134 mm
Długość lufy – 116 mm ( 4 bruzdy prawoskrętne o skoku 240 mm)
Długość linii celowniczej – 156 mm
Prędkość początkowa pocisku – 420 m/s
Energia początkowa pocisku – 488 J
Donośność skuteczna – 50 m
Szybkostrzelność praktyczna – 8 strz./ 10-15 s
Przypisy
Leszek Erenfeicht, Zbigniew Gwóźdź, „Tulski Browning Tokariewa”, Magazyn o broni „Strzał”, numer 12, grudzień 2007;
Zbigniew Gwóźdź, „Dzieje tetetki”, Magazyn „Komandos”, numer 3, 4 i 5 z 2000 roku
Ryszard Karcz, „Co posiadamy, o czym marzymy… Pistolet TT wz. 33”, Biuletyn Informacyjny Śląskiego Stowarzyszenia Miłośników Broni, nr 1/2014
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak, ”Ilustrowana Encyklopedia Współczesnej Broni Palnej”, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, 1997
informację z https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet_TT
informacje z http://wojskoitechnika.cba.pl/aaa/tt/tt.html
informacje z http://opisybroni.republika.pl/TT.html
informacje z http://www.dws-xip.pl/encyklopedia/pisttt-ru/
informacje z http://www.alfacharlie.pl/
informacje z https://pl.scribd.com/doc/40503915/TT-33-Historia-i-Rysunki